Đền thờ Cương Quốc Công Nguyễn Xí Cửa Lò

Đền thờ Nguyễn Xí - là một thắng cảnh thuộc xã Nghi Hợp (xưa là Thượng Xá), huyện Nghi Lộc (xưa là Chân Phúc, Chân Lộc). Tọa trên một khu đất cao ráo, nằm tách riêng với khu dân cư về phía tây. Trước đây khu đền rộng hơn bao gồm có cả một khu vực lùm cây vây mọc xung quanh, tới mức có lần đã có hổ lạc rừng vào trú ngụ. Hiện tại thì diện tích của khu di tích khoảng 1,6ha. Hướng chính của di tích là hướng Nam. Phía sau là một quần thể núi non gồm núi Mão, núi Gươm, núi Cồn Thông, núi Voi làm điểm tựa, trông thật hùng vĩ và khoáng đạt. Riêng núi Cờ nằm phía Đông, xưa có tượng đá thần đồng, cũng góp phần tăng thêm vẻ hùng vĩ.

Có 2 cách gọi tên khu di tích: Theo Hán ngữ là Cương Quốc Công Từ (Đền thờ Cương Quốc Công). Gọi theo tiếng Hán Nôm là Đền Nguyễn Xí dân gian còn quen gọi là đền thờ họ Nguyễn Đình.

Với địa thế, Đền thờ Nguyễn Xí chỉ cách trung tâm thị xã Cửa Lò khoảng 2km về phía Bắc, việc liên kết các tua, điểm du lịch cho phép khai thác những lợi thế tương đối của các địa phương về tài nguyên du lịch, về vị trí giao thương, về hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật cùng các nguồn lực khác cho phát triển du lịch. Vì vậy, cần dành nhiều nguồn lực cũng như đẩy mạnh các nguồn xã hội hóa thực hiện công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy hiệu quả giá trị văn hóa- lịch sử để thu hút ngày càng đông đảo du khách trong và ngoài nước. Đồng thời, chỉnh trang, tôn tạo các điểm đến du lịch, linh hoạt lồng ghép hiệu quả vào các chương trình du lịch văn hóa, tâm linh, du lịch trải nghiệm.

Đền thờ Nguyễn Xí, một vị đại thần dưới bốn triều vua: Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông, Lê Thánh Tông, làm phụ chính cho hai vua: Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông.

Đền được xây dựng trên một khu đất cao ráo, hơi tách riêng với khu dân cư. Hiện nay, diện tích của đền gồm khu vực I (phần đền thờ) dài 137 mét, rộng 61 mét. Khu vực 11 (phần đất trồng cây ăn quả chung quanh đền dài 184 mét, rộng 96 mét). Khu đền, mặt trước hướng về phương nam. Mặt sau là phương bắc, có một quần thể núi non gồm núi Mão, núi Gươm, núi Cồn Thông, núi Voi là điểm tựa, trông thật hùng vĩ và khoảng đạt Riêng núi Cờ nằm phía đông, xưa có tượng đá thần đồng, cùng góp phần tăng thêm vẽ hùng vĩ. Cách đặt tên núi ờ đây dễ thường là có sau khi có sự nghiệp hiểm hách của Nguyễn Xí.

Đã có nhiều cách gọi tên khu đền. Gọi theo chữ Hán là Cương Quốc Công Từ (đền thờ Cương Quốc Công). Gọi theo tên Nôm là đền Nguyễn Xí. Dân gian còn quen gọi là nhà thờ họ Nguyễn Đình. Khu đền được khởi công theo lệnh của Vua Lê Thánh Tông vào năm (1467) tức là hai năm sau khi Nguyên Xí qua đời (1465). Trải qua nhiều cuộc chiến tranh, đền thờ Nguyễn Xí đã qua nhiều lần trùng tu, hiện nay khu đền gồm có: