Đình Phương Độ

Đình Phương Độ là nơi thờ tự thành hoàng, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của người dân xã Xuân Phương (huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên) nhiều đời nay. Trải qua hơn nửa thiên niên kỷ, công trình kiến trúc thời Lê này vẫn còn nguyên những nét độc đáo, uy nghiêm, cổ kính.

 

Đình Phương Độ ở đâu?

Đình Phương Độ tọa lạc ngay lân cận kè sông Cầu, giữa làng cổ Phương Độ, thuộc xã Xuân Phương, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 

Theo sử sách ghi chép lại, đình Phương Độ được thành lập vào tầm khoảng thế kỷ 15, thờ Đức Thánh Dương Tự Minh – một vị tướng đã có không ít công lớn trong việc giữ gìn biên cương phía Bắc của đất nước và nâng tầm phát triển kinh tế phủ Phú Lương xưa, tỉnh Thái Nguyên ngày nay.

Giới thiệu về Đình Phương Độ

Trải qua quy trình bồi lấp và sạt lở của lòng sông, đình được di chuyển dần vào sâu phía trong nhưng vẫn không thay đổi phong cách xây dựng cũ. Theo thời hạn tới năm 1903, đình Phương Độ được chuyển về không chuyển biến ở vị trí đặt như ngày nay. Đình Phương Độ mang đặc thù của phong cách xây dựng thời Lê với hệ thống 48 cột, xà… Mái đình được gia công bằng ngói mũi, bốn góc mãi cong vút. Trên mái đình được bày diễn trang trí “Lưỡng long chầu nguyệt”.

Nằm trong đình, xấp xỉ các đầu trụ, đầu phía trên cầu và các xà ngang, xà dọc đều được bày diễn trang trí hoa văn, chạm trổ tinh xảo các bộ Long – Ly – Quy – Phượng rất khéo léo, công phu. Nét trạm trổ tinh xảo tương tự như cấu tạo, phong cách xây dựng của đình Phương Độ phản ánh chuyên môn thành lập tương tự như nét tài hoa của không ít người thợ xưa.

Trong đình hiện vẫn còn lưu giữ các hiện vật cổ thời Lê, đầu thời Nguyễn và các cổ vật quý giá gồm kiệu, bát hương, hương án…Những hiện vật cổ đó đều được bày diễn trang trí và trạm trổ hoa văn sắc sảo. Đình Phương Độ tọa lạc ở chính giữa làng, hai Nghè ở 2 bên, cách thức đình khoảng 500m. Người dân gọi nghè đầu làng là “Nghè trên”, và nghè cuối làng là “Nghè dưới”.

Toạ lạc phía đằng sau đình là ngôi chùa cổ có gác chuông 3 tầng với quả chuông nặng trên 500kg tạo ra quần thể văn hóa truyền thống cổ truyền tín ngưỡng của không ít dân cư địa chỉ đây. Đình Phương Độ là một trong các các ngôi đình cổ nhất còn sống sót ở Thái Nguyên cho tới ngày nay.

Nghe các cụ cao niên trong làng kể lại, suốt dọc một vùng rộng lớn từ Bắc Kạn, Thái nguyên, Bắc Giang, Cao Bằng… đều phải sở hữu nhiều địa chỉ dựng đình miếu thờ Đức Thánh Dương Tự Minh. Tuy nhiên, các đình khác thờ Đức Thánh Dương Tự Minh và hai người bà xã của ông là công chúa Diên Bình và công chúa Thiều Dung.

Còn tại đình Phương Độ, địa chỉ đây thờ Đức Thánh Dương Tự Minh và 2 quan văn võ Đỗ Như Mai, Lý Hiển Vinh.

Lễ Hội Đình Phương Độ

Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đình Phương Độ là cơ sở chuyển động cách thức mạng. Đây cũng chính là địa chỉ cách thức mạng tổ chức các lớp tuyên truyền đường lối chủ trương của Đảng, tập hợp quần chúng…

Tháng 9/1945, đình Phương Độ được chọn làm địa chỉ tổ chức lễ tế cờ chào mừng thành công của Cách mạng Tháng Tám. Đình liên tiếp là địa chỉ Đảng mở các lớp tuyên truyền chính sách của Đảng, Chính phủ, các trào lưu như “Bình dân học vụ”, “Tuần lễ vàng” cũng được tổ chức ở chỗ này.

Mỗi năm vào các dịp rằm tháng Giêng, ngày mùng 10 tháng Tư và mùng 10 tháng Mười âm lịch, dân cư làng Phương Độ lại mở hội truyền thống cổ truyền cầu phúc, cầu bình yên. Những chuyển động trong lễ hội như rước kiệu, tế lễ, thi gói bánh chưng, bánh dày… tới thời điểm này vẫn được dân cư giữ gìn và bảo trì.

Vào các dịp lễ này, lễ hội đình Phương Độ lôi cuốn phần lớn khách tham quan thập phương tới tham quan, hành lễ (bình quân khoảng 4.000 – 5.000 lượt khách).

Nhờ các chi phí văn hóa truyền thống cổ truyền lịch sử, cách thức mạng và các nét dấu ấn cổ kính, năm 1993, đình Phương Độ được Chính phủ công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.Năm 2018, Bộ trưởng Bộ Văn hóa truyền thống cổ truyền, Thể thao và Du lịch đã đưa ra quyết định đưa Lễ hội đình Phương Độ vào chuyên mục Di sản văn hóa truyền thống cổ truyền phi vật thể đất nước, mô hình lễ hội truyền thống cổ truyền.

Vào các dịp lễ hội trong năm, dân cư trong làng thường tổ chức rước các quan từ hai nghè về đình để tế lễ và hội. Sau khi thờ một đêm, dân cư lại rước các quan quay trở về hai nghè.

Trước kia, việc lựa chọn 57 người rước kiệu được tiến hành rất nghiêm khắc và kỹ càng. Chỉ các người trẻ tuổi chưa bà xã, có sức mạnh và phải thuộc hộ dân cư văn hóa truyền thống cổ truyền mẫu mực mới được tuyển chọn vào đội đăng ký rước kiệu. Ngoài ra, 19 ông quan viên tế lễ cần là những người dân trong hộ dân cư không còn tang, hộ dân cư đông đủ, vui lòng, hòa thuận.

Theo quy cách xưa, nữ giới chưa được vào vái lễ ở gian giữa của đình. Ở sát bên đó, ở thượng cung, chỉ thủ nhang mới được vào đặt lễ và chỉ có quan nội mới được ngồi trong cung. Ngày nay, do sự biến hóa theo thời hạn nên các tiêu chí và nghi thức đã được lược bỏ bớt.

Trải qua thời hạn tuy vậy bị xuống cấp, nhưng đình Phương Độ vẫn giữ được các nét truyền thống cổ truyền vốn có.Trong các năm mới đây, nhiều nhà hảo tâm đã góp sức tiền của để tôn tạo và sửa chữa đình. Cứ mỗi dịp lễ tết, dân cư trong làng và khách tham quan thập phương lại quy tụ về đây như để tưởng niệm tới công ơn của ông bà tổ tiên.

Trải qua bao thăng trầm, đình Phương Độ không riêng gì là địa chỉ sinh hoạt văn hóa truyền thống cổ truyền tâm linh mà còn là địa chỉ hội tụ, kết nối các dòng đời để con cái bộc lộ lòng thành kính, biết ơn công đức của ông bà tổ tiên. Đình Phương Độ là bằng chứng của một vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa truyền thống cổ truyền, là nguồn động lực để dân cư hăng say lao động, thành lập quê hương giàu đẹp. Nhờ này mà cuộc sống vật chất của không ít dân cư địa chỉ đây càng ngày càng được thổi lên, vóc dáng nông thôn, làng xóm thay đổi rõ ràng.