Đồn Rạch Cát

Đồn Rạch Cát là pháo đài quân sự vào loại nhất nhì nước ta do thực dân Pháp xây dựng kiên cố vào năm 1903 tại ấp Minh Long, xã Long Hựu Đông, huyện Cần Đước. Khu pháo đài phòng thủ kiên cố ven biển này có một kiến trúc rất độc đáo và nằm trong một vị trí chiến lược cho phòng thủ và tấn công. Nơi đây đã từng chứng kiến những sự kiện lịch sử của huyện Cần Đước trong nửa đầu thế kỷ thứ XIX và đầu thế kỷ thứ XX. Đây cũng là chứng tích thất bại của thực dân Pháp trước quân dân Long An nói riêng và Việt Nam nói chung

 

Đồn Rạch Cát còn gọi là đồn Rạch Cốc tọa lạc tại xã Long Hựu Đông, huyện Cần Đước, tỉnh Long An. Pháo đài quân sự được thực dân Pháp xây dựng rất đồ sộ vào năm 1903 là pháo đài phòng thủ ven biển kiên cố, kiến trúc độc đáo có vị trí chiến lược trong phòng thủ cũng như trong tiến công. Có thể chống các loại đạn pháo hạng nặng; lại được trang bị các loại trọng pháo hiện đại nhất ở đầu thế kỷ XX.

Để bảo vệ Sài Gòn – thủ phủ của lục tỉnh Nam kỳ, trước sự dòm ngó của các cường quốc phương Tây cũng như các lực lượng từ bên ngoài theo đường thủy vào giúp Việt Nam. Năm 1902, thực dân Pháp cho người đến thám sát thực địa, thiết kế lập pháo đài ở đây vì thấy qua pháo đài này kiểm soát được cả 3 con sông lớn là Rạch Cát, Vàm Cỏ và Nhà Bè.

Trước đó có thông tin, thực dân Pháp cũng khảo sát một số địa điểm khác nhưng chưa tìm ra vị trí “chiến lược”. Khi thấy địa hình và đặc biệt là vị trí chiến lược của Rạch Cát, thực dân Pháp đã cho triển khai xây dựng pháo đài tầm cỡ khu vực Đông Dương để trấn ải tại đây.

Do đây là vùng sình lầy, nền đất yếu nên việc xử lý nền móng mất nhiều thời gian, đến năm 1903 đại công trình này mới chính thức khởi công. Họ cho tàu chở nguyên vật liệu từ nơi khác về, kể cả từ Sài Gòn – Chợ Lớn. Riêng các trang thiết bị thì vận chuyển từ Pháp sang. Ngay sau đó xảy ra trận bão năm 1904 cuốn trôi hết vật liệu ra sông, ra biển.

Năm 1905, thực dân Pháp gom dân 2 huyện Cần Giuộc, Cần Đước đến đây chịu cảnh ăn đói mặc rét, ngày đêm lao động khổ sai đào móng đóng cừ, đào nền (diện tích 3.000m2) sâu hàng chục mét dưới lòng đất để xây 4 tầng ngầm (ngang 100m, dọc 300m). Xung quanh đồn có tường rào kiên cố với chu vi 11.988m; hào nước rộng để đề phòng sự dột nhập từ bên ngoài. Pháp còn cho xây một cầu tàu và đường ray để vận chuyển đồ trực tiếp từ bến cửa sông Rạch Cát vào đồn. Việc xây đồn kéo dài suốt 5-6 năm sau mới xong. Theo tài liệu của Pháp, chi phí xây dựng pháo đài khoảng 7 triệu francs thời ấy, cao gấp 3,5 lần chi phí xây dựng Nhà hát lớn Hà Nội (2 triệu francs). Người Pháp gọi đây là “Hệ thống phòng thủ các con sông và Cap Saint-Jacques”.

Sức mạnh của đồn Rạch Cát chính là các khẩu pháo đặt ở hai đầu của cánh cung. Vào thời điểm bấy giờ, thực dân Pháp đã đưa 2 nòng pháo hạng tiên tiến nhất để lắp đặt tại đây. Các nòng pháo này có tầm bắn tới gần 23km, có thể khống chế một vùng rộng lớn từ cửa biển Cần Giờ tới Nhà Bè, sát Sài Gòn và cả vùng Gò Công (địa phận tỉnh Tiền Giang ngày nay). Loại pháo này xoay vòng tròn nên có thể kiểm soát được mọi hướng. Trên bệ pháo có một ụ nổi (như mai rùa) dùng để ngắm và chỉnh pháo. Chưa dừng lại ở đó, thực dân Pháp còn cho lắp đặt thêm 2 khẩu Canon, loại 240mm (dùng cho tàu chiến) để tăng thêm sức mạnh cho trận địa này.

Thậm chí, tại đồn Rạch Cát, thực dân Pháp còn cho tăng cường thêm 4 khẩu pháo 95mm và 6 khẩu pháo phòng không 75mm. Vào thời điểm bấy giờ, trận địa pháo này được cho là có sức mạnh hủy diệt. Thực tế cho thấy, suốt quá trình tham chiến, những khẩu pháo này vẫn bình yên vô sự, vì chưa ai có thể phá được. Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc mà khu vực trấn giữ của đồn Rạch Cát vẫn vô sự nên thực dân Pháp chở 4 khẩu trọng pháo 240 mm đi chi viện cho chiến trường khác, chỉ để lại các loại pháo nhỏ…

Đến Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ (1938 – 1945), trước nguy cơ phát xít Nhật chiếm đóng Đông Dương, Pháp sửa sang lại đồn Rạch Cát và xây thêm 2 mâm pháo lộ thiên ở hai đầu hồi để đặt 2 khẩu pháo 138 mm (sản xuất năm 1924 và 1927), mỗi khẩu nặng 5,5 tấn. Đến nay 2 khẩu pháo này vẫn còn nằm đó nhưng không còn sử dụng được.

Tháng 3.1945, Nhật đảo chính Pháp, chiếm đồn và chở đi những khẩu pháo 75 mm. Đến tháng 8 năm ấy, Nhật đầu hàng đồng minh, đồn Rạch Cát lọt vào tay cách mạng nhưng chỉ giữ được 3 tháng rồi rút đi khi quân Anh hỗ trợ cho Pháp tái chiếm đồn. Từ đó cho đến tháng 4.1975, quân đội Sài Gòn và lính Mỹ thay nhau trấn giữ đồn này… Qua các thời kỳ chiến tranh tiếp theo rồi đồn Rạch Cát cũng hoàn toàn thuộc về ta.

Du lịch Long An, đến tham quan đồn Rạch Cát hiện hữu, từ trên nóc đồn nhìn về phía mặt trời mọc, sẽ thấy cửa Soài Rạp chảy ra biển Đông mênh mang; nhìn hướng Nam thấy sông Vàm Cỏ bao la và hướng Bắc là sông Rạch Cát ngay dưới chân đồn với dải rừng cây chắn sóng ngút ngàn.

Pháo đài Rạch Cát được thiết kế hình cánh cung, đối xứng, chiều dài 300m, chiều ngang 100m. Mặt tường của đồn có nhiều lỗ châu mai hình vuông. Tường xây bằng đá xanh, chịu lực, sàn các tầng đổ bêtông sỏi cốt thép. Tường đồn dày 60 – l00 cm, khiến cho các gian hầm lúc nào cũng mát lạnh, mức độ kiên cố của các bức tường đủ sức chịu đựng các loại bom đạn thời đó.

Các cửa ra vào và cửa sổ pháo đài đều bằng thép rất dày. Khách tham quan sẽ còn thấy được một số vết đạn xung quanh các bức tường nhưng các nòng pháo phụ và loại 138mm thì không hề hấn gì. Riêng nòng pháo chính đã bị tháo, chỉ còn mỗi ụ pháo trơ trọi với 2 cái lỗ.

Công trình gồm 2 tầng nổi và 3 tầng chìm. Hai tầng nổi chứa đạn dược, hầm chỉ huy và phòng ở của trung đội pháo, lương thực thực phẩm phòng khi đồn bị bao vây dài ngày với nhiều ngõ ngách thoát hiểm. Các tầng hầm vừa là móng công trình vừa là hầm chứa nước ngọt (vì khu vực này không có nước ngọt do bị nhiễm mặn và xa khu dân cư).

Từ đó nhìn ra bao quát bên ngoài bức tường thành đồn là rải rác các lô-cốt đổ ngã, cỏ hoang bao phủ. Đã qua hơn trăm năm, song đến nay toàn bộ kết cấu đồn Rạch Cát vẫn nguyên vẹn, đủ cho thấy độ bền vật liệu và kỹ thuật xây dựng minh chứng cho sự tập trung đầu tư của quân đội Pháp vào vị trí quân sự đắc địa này. Đồn Rạch Cát đã được xếp hạng di tích quốc gia, vừa có giá trị lịch sử, vừa có giá trị nghệ thuật kiến trúc đồn lũy cổ ở châu Âu.

Đồn Rạch Cát từng được sử dụng làm cảnh quay rất đẹp nhiều bộ phim lịch sử, trong đó có phim “Đất phương Nam”như là nơi đồn trú của quân Pháp bởi toàn miền Nam không có pháo đài nào sánh được với đồn Rạch Cát về mức độ hoành tráng, cổ xưa và thơ mộng…

Tỉnh Long An dự kiến biến nơi này thành một địa điểm du lịch Long An trọng tâm bên cạnh các khu nghỉ dưỡng sinh thái được xây dựng hài hòa với không gian sông nước. Với ý nghĩa lịch sử to cùng cảnh quan thiên nhiên rừng ngập mặn xung quanh và hệ thống kênh rạch lý thú, trong tương lai không xa Pháo Đài Rạch Cát hứa hẹn sẽ trở thành điểm đến thú vị thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước tới tham quan.