Chùa Khúc Toại Bắc Ninh
Mô tả
Chùa Khúc Toại Bắc Ninh là một ngôi chùa được xây dựng từ rất lâu rồi, nhưng phải đến thời nhà Nguyễn thì nơi đây mới được trùng tu và mở rộng thêm với quy mô lớn. Dấu tích được xem là cổ xưa và có giá trị nhất của chùa Khúc Toại chính là quả chuông đồng cổ nhất của xứ Kinh Bắc được khắc ghi tên của chùa với niên đại Phúc Thái 6 năm 1648. Thân chuông được khắc chữ Hán bài Tự kể về những danh lam cổ tích đặc sắc khác như tháp Báo Thiên, chùa Quỳnh Lâm, tháp Phổ Minh, chùa Phả Lại cùng với đó là bài Minh ca ngợi về quê hương Khúc Toại đầy trù phú.
Chùa Khúc Toại Bắc Ninh cứ ngày 6 tháng giêng âm lịch là sẽ diễn ra hội đình, hội chùa thì sẽ diễn ra muộn hơn là vào ngày 14 tháng giêng âm lịch, tập trung những hội quan họ nổi tiếng xứ Kinh Bắc.
1. Chùa Khúc Toại ở đâu?
Chùa Khúc Toại Bắc Ninh là một địa điểm du lịch tại Thành phố Bắc Ninh. Trực thuộc tại Đường đê, Khúc Xuyên. Cách trung tâm Tỉnh Bắc Ninh khoảng chừng 3 km. Đình Khúc Toại đã được xây dựng từ lâu đời, nhưng đến thời Nguyễn thì nơi đây đã được trùng tu và mở rộng với qui mô to lớn hơn. Trên câu đầu của tòa Tiền tế còn nguyên dòng chữ Hán được ghi khắc năm trùng tu “Duy Tân Quý Sửu niên” (1913). Đình chùa Khúc Toại không những có cảnh sắc xinh đẹp mà còn nổi bật với những giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống và nghệ thuật lâu đời.
2. Những câu chuyện văn hóa truyền thống và lịch sử của chùa Khúc Toại vẫn được lưu truyền mãi cho đời sau.
Nổi biệt nhất tại nơi đây là quả chuông đồng cổ nhất xứ Kinh Bắc ghi tên chùa với niên đại Phúc Thái 6 năm 1648. Thân chuông khắc chữ Hán bài Tự liệt kê về những danh lam cổ tích như tháp Báo Thiên, chùa Quỳnh Lâm, tháp Phổ Minh, chùa Phả Lại cùng bài Minh ca ngợi quê nhà Khúc Toại đầy trù phú.
Hàng năm, tại nơi đây thường tổ chức hội đình vào ngày 6 tháng giêng âm lịch, còn hội chùa sẽ diễn ra muộn hơn, vào ngày 14 tháng giêng âm lịch, tập trung những hội quan họ nổi tiếng xứ Kinh Bắc tới đây. Du khách thập phương thường dành thời gian ghé thăm những nơi đến tâm linh trong khu vực Bắc Ninh và thưởng thức những món ngon đặc sắc của địa phương này.
3. Đình Khúc Toại là công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo và tiêu biểu của thời Nguyễn
Đình Khúc Toại cũng được xây dựng từ rất lâu, nhưng mãi đến thời Nguyễn mới được trùng tu và mở rộng với qui mô lớn hơn. Trên câu đầu của tòa Tiền tế còn nguyên dòng chữ Hán ghi khắc năm trùng tu “Duy Tân Quý Sửu niên” (1913). Đây là công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, đặc sắc và tiêu biểu của thời Nguyễn vẫn còn được bảo lưu đến ngày nay. Tòa Đại đình có bình đồ kiến trúc kiểu “tường chữ Đinh mái chữ Công” với các lớp mái đao được cong uốn lượn duyên dáng, uyển chuyển bên bến nước, dòng sông. Bộ khung đình được dựng bằng gỗ lim trang trí lộng lẫy và nghệ thuật chạm khắc tỉ mỉ được tập trung ở tòa Tiền tế. Các nghệ nhân xưa của làng nghề Khúc Toại bằng nhiều thủ tháp nghệ thuật như: Chạm nổi, chạm lộng, chạm thủng, chạm kênh bong đã thể hiện được tài năng sáng tạo đặc sắc của mình ở ngôi đình. Trên các bộ phận kiến trúc như: vì nóc, con rường, cốn, đầu dư, kẻ, bảy đều được chạm khắc trang trí một cách sinh động. Tòa tiền tế có 2 vì nóc gian giữa kết cấu “chồng rường” và đầu các con rường đều được chạm nổi hoa lá với nét chạm phóng khoáng, đẹp đẽ. Các gian bên có nóc kiểu “ván mê” được chạm nổi đầu rồng mặt hổ phù với mặt lồi to, mũi nở, râu dài, bờm và tóc bay dựng ngược dữ tợn.
Hình tượng rồng mặt hổ phù nhằm đề cao được vẻ uy nghiêm linh thiêng của ngôi đình. Các đầu dư chạm đầu rồng ngậm ngọc với nét chạm điêu luyện, tinh xảo. Gian giữa có hai kẻ phía trước được tạo hình là hai con rồng lớn với đầy đủ các chi tiết đầu, thân, đuôi đầy đủ; nhưng lớp vẩy trên mình rồng lại làm những cụm hoa lá nở rộ sặc sỡ. Hai bảy hiên gian giữa chạm nổi hình rồng bán thân đang cuộn mình trong những đám mây chầu vào đình. Còn các đầu bảy khác thì được chạm nổi rồng lá. Đặc biệt bức cửa võng gian giữa được chạm với nhiều đề tài của đạo nho, đạo lão, đạo giáo như: Lưỡng long chầu nguyệt, long giáng, phượng vũ, long mã đồ thư, bát bửu…
Nghệ thuật chạm khắc của đình Khúc Toại không những thể hiện được hết tài năng của các nghệ nhân xưa mà còn gửi gắm những mơ ước, khát khao về một xã hội hưng thịnh, no ấm. Cùng với giá trị kiến trúc điêu khắc, đình Khúc Toại còn bảo lưu được nhiều cổ vật quý giá, tốt đẹp khác như 20 đạo sắc phong của các triều vua cho người được thờ là Thánh “Tam Giang”, các thánh “Quý Minh”, “Trung Huệ”, “Đống Vinh”, đạo có niên đại sớm nhất là 1730, đạo có niên đại muộn nhất là 1924, 3 bia đá có niên đại Bảo Đại 3 (1928) cho biết về việc trùng tu đình vào thời Nguyễn; nhiều đồ thờ tự cổ vô cùng quý như hương án, sập thờ, kiệu thờ, siêu đao, bát bửu, kiệu bát cống là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo của thời Lê, Nguyễn.
4. Chuông chùa Khúc Toại – Quả chuông cổ nhất được giữ nguyên vẹn ở nước ta
Đặc biệt, tại chùa Khúc Toại, còn lưu giữ quả chuông đồng ghi tên chùa “Tân tạo chú Hồng chung Diên Phúc tự”, tạm dịch: “Tạo mới chuông chùa Diên Phúc” được đúc ngày 23 tháng 10 năm Mậu Tý – 1648 (Niên đại Phúc Thái thứ sáu). Đây là một trong những quả chuông cổ xưa nhất mà vẫn còn được lưu giữ, bảo quản một cách nguyên vẹn ở nước ta. Toàn bộ thân chuông khắc chữ Hán, ghi lại nguồn gốc ra đời của chuông.
Theo đó, một nhà sư có tên Minh Trực, thấy chùa làng chưa có hoặc đã có nhưng do một lý do nào đó mà phải làm lại, nên mới có từ “Tân tạo…” trên thân chuông, muốn tạo chuông, làm phúc, lại gặp được vợ chồng Đô đốc Trung quân Dương Bá Hợp và Lê Thị Học Thái rất mộ đạo, cùng dân làng hợp sức chung tay đúc chuông. Chuông đúc xong, có chiều cao 1,4 mét, đường kính miệng 0,7 mét, quai chuông là con rồng một thân, hai đầu quay về hai hướng, miệng rồng ngậm ngọc, râu dài và nhọn, thân có vẩy, lưng có vây sống động. Thân chuông chia làm tám phần, ngăn cách giữa các phần là các đường gân chạy dọc vô cùng đặc sắc. Điểm giao giữa các đường gân là một núm gõ tròn được khắc nổi. Ngoài việc ghi công đức đúc chuông, trên thân chuông còn có một số câu đối, lời bàn và một bài minh ca ngợi về cảnh đẹp cũng như sự trù phú của quê hương Khúc Toại…
Năm 1947, giặc Pháp càn làng, nhân dân Khúc Toại phải tháo chuông giấu chìm dưới lòng sông Ngũ huyện khê. Đến mãi năm 1956, dân làng mới vớt lên, dù vậy nhưng quả chuông vẫn còn nguyên vẹn và được treo trở lại tháp chuông như cũ…
5. Lễ hội truyền thống
Bên cạnh những giá trị nổi bật về kiến trúc điêu khắc và cổ vật, đình chùa Khúc Toại còn có giá trị lớn về lễ hội truyền thống. Hàng năm hội chùa ngày 14 tháng Giêng và hội đình ngày 6 tháng Giêng là những hội “quan họ” nổi tiếng của xứ Kinh Bắc. Quần thể di tích đình chùa Khúc Toại với những giá trị to lớn nhiều mặt về kiến trúc điêu khắc, cổ vật, lễ hội không những là nét văn hiến đặc sắc, thú vị của một làng nghề từng nổi tiếng trong dân gian, mà còn đã góp phần làm nên nét văn hiến tiêu biểu của quê hương Bắc Ninh ngày nay.
