Giếng cổ Gio An

Giếng cổ Gio An tọa lạc tại xã Gio An, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, cách bãi biển Cửa Tùng nổi tiếng khoảng 20km. Giếng cổ này còn được gọi với nhiều tên gọi khác nhau như: giếng Trạng, giếng Búng, giếng Kình, giếng Tép, giếng Ông, giếng Bà, giếng Dưới, giếng Cõi, giếng Lợi... Bên cạnh vai trò cung cấp nước cho thủy lợi phục vụ nhu cầu sinh hoạt cũng như sản xuất của người dân, thì giếng cổ Gio An Quảng Trị còn là di tích văn hóa lịch sử nổi tiếng thu hút du khách tham quan. 

Tìm hiểu về giếng cổ này các nhà khảo cổ đã nghiên cứu và cho thấy hệ thống giếng cổ Gio An có từ cuối thời đồ đá khoảng 5.000 năm. Có hai loại giếng mà người Chăm xây dựng tùy theo độ chênh lệch nước và mạch nước. Đó là loại căn cứ vào mạch nước tự nhiên gồm đá giá cổ và bể lắng tràn vào hồ chứa. Loại thứ hai là giếng đào, sử dụng nguồn nước ngọt sạch từ sâu trong lòng đất để có nguồn nước ngầm mạnh. Khi các mạch nước cùng khuôn đá được xếp chồng lên nhau, từ đó sẽ tạo điều kiện cho mực nước dâng lên và tràn ra ngoài miệng riêng. 

Giếng cổ Gio An Quảng Trị độc đáo ở chỗ, hệ thống giếng cổ nằm dưới những quả đồi với các độ dốc khác nhau. Vì thời xưa khi xây dựng nên giếng cổ này người dân vì muốn tận dụng mạch nước ngầm trong lòng đồi chảy ra nên chia thành nhiều hệ thống nhằm phục vụ mục đích tưới tiêu. Đó cũng là lý do vì sao giếng cổ của người Chăm nơi đây xây dựng không bao giờ vơi cạn và luôn trong xanh, mát rượu. Đối với người dân Gio An, giếng cổ này được xem như báu vật có vai trò quan trọng với họ trong đời sống và hàng ngày. 

Giếng cổ Gio An Quảng Trị từ lâu đã trở thành tiềm thức của người dân Gio An. Trong tất cả các xã tại Gio An chỉ có duy nhất hai thôn là không có giếng cổ, chỉ có sáu giếng cổ còn lại với vị trí nằm dọc hai bên tỉnh lộ 75 đều có giếng cổ. Tuy nhiên, cụm giếng cổ từ cổng chào thôn Hảo Sơn đi khoảng 500m là cụm giếng Ông - giếng Bà - giếng Gái. Sở dĩ có tên gọi giếng Gái, vì người xưa quy định chỉ dùng để tắm cho các cô trinh nữ nên được gọi như vậy để phân biệt. 

Cũng được gọi là giếng Gai vì xung quanh giếng có nhiều loại cây mọc được dùng để làm bánh gai. Toàn bộ hệ thống giếng cổ tại Gio An có ý nghĩa to lớn về mặt sinh hoạt và giá trị văn hóa nghệ thuật, trở thành loại hình du lịch sinh thái độc đáo do người Chăm sáng tạo.